Leusden – De provincie Utrecht en Defensie wisten al op 3 april 2024 van de komst van wolvenwelpen op het militaire Oefenterrein Leusderheide. Dit blijkt uit recent openbaar gemaakte documenten. De wolven vluchtten steeds in paniek voor legeroefeningen en konden letterlijk geen kant op; het was of kogels of loslopende honden. Provincie, Defensie en landgoed namen geen maatregelen voor rust. In plaats daarvan overwogen ambtenaren verboden pootklemmen op de vlucht- en jachtroute, en bijvoeren om de wolf gericht af te schieten op de voerplaats. Zelfs de moeder van de welpen stond op de afschotlijst.

In april 2024 werden vijf welpen geboren op militair Oefenterrein Leusderheide in Leusden. De wolvenouders met welpen zaten afgelopen voorjaar en zomer als ratten in de val. Als het aan de provincie Utrecht en privélandgoed Den Treek-Henschoten had gelegen, waren de steeds in paniek vluchtende wolven gevangen of afgeschoten. Ook de provincie en het privélandgoed zaten gevangen: in tunnelvisie en overleg. Terwijl de oplossing eenvoudig en dichtbij was.

De burgemeester van Leusden, Gerolf Bouwmeester, leek als enige afgelopen zomer het hoofd koel te houden en trad doortastend op. Hij doorzag de situatie en wat er nodig was: het landgoed met een noodbevel dwingen tot afsluiting. En het werkte: rust in de tent.

Kogels en loslopende honden

Defensie, het privélandgoed Den Treek-Henschoten en de provincie Utrecht wisten al op 3 april 2024 dat op het terrein welpen geboren zouden worden. Het was ook al snel duidelijk dat de ouderdieren met welpen op de vlucht sloegen als er geschoten werd door Defensie. De roedel had maar twee vluchtopties (in het noorden is de A28): over het ecoduct naar het oosten van Den Treek of naar het zuidwesten in het drukke hondenlosloopgebied Austerlitz – waar loslopende honden een bedreiging waren voor de welpen.

Meteen inzet op afschot en vangen in plaats van rust

Ondanks deze informatie ontstond al in het voorjaar van 2024 met steeds meer inzet van mensen een steeds grotere verwarring en tunnelvisie bij de provincie Utrecht en privélandgoed Den Treek-Henschoten. De druk werd aan alle kanten opgevoerd, wat leidde tot vooral veel overleg en verslagen met linksom of rechtsom maar twee terugkerende juridisch onmogelijke oplossingen: vangen en/of afschieten van Bram, de ouderdieren en andere volwassen wolven.

De provincie Utrecht en het privélandgoed broedden maandenlang op controversiële oplossingen.

Geen serieuze handhaving of hondenvrije zones

In de communicatie tussen provincieambtenaren werd verschillende keren expliciet benoemd dat de wolvenroedel steeds werd opgeschrikt door schietoefeningen op het defensieterrein.

“Elke keer als Defensie gaat schieten, dan steken de wolven over naar Den Treek”

Eenmaal op Den Treek/Austerlitz stuitten ze direct op ander gevaar: loslopende honden. Soortgenoten én concurrenten voor de wolf waartegen jonge welpen beschermd moeten worden door ze weg te jagen. Dit leidde tot meerdere incidenten met honden – waarbij geen enkele hond (serieus) gewond raakte. De provincie Utrecht adviseerde om honden aan te lijnen maar handhaving of hondenvrije zones bleven uit.

Provincie overwoog alleen maar verboden methodes

Uit WOO-documenten blijkt dat al op 7 april 2024 ‘Faunabeheer MNL’ adviseerde om pootklemmen in te zetten. Deze vangmethode is verboden. Niettemin bleef de provincie op deze kansloze missie inzetten, tot aan de rechter in het najaar 2024, ondanks negatief juridisch advies. Al op 14 mei 2024 benadrukte het start-up projectteam Wolf Taskforce deze vangmethode:

Mei 2024: “Gebruik van klemmen is een verboden middel, dus goed onderbouwen”

“In een Duits onderzoek naar afschot van probleemwolven is gebleken dat een groot percentage verkeerde wolven wordt geschoten.”

De provincie was in hun memo van 25 mei 2024 mogelijk al op de hoogte dat Bram de vader van de welpen was. Er wordt geschreven:

”Mogelijkheden zijn verdoven d.m.v. een verdovingsgeweer, wildklem, zenderen en vervolgens paintball. De negatieve conditionering dient op korte termijn te gebeuren. Dit vanwege het afwijkende gedrag, omdat het recreatieseizoen gestart is en om verkeerd voorbeeldgedrag voor mogelijke welpen voor te zijn…”

”…dossier met grote urgentie gezien de situaties die zich hebben voorgedaan en de voorbeeldrol van deze wolf.”

Taskforce Wolf en nog meer overleg over onhaalbare acties

Met Taskforce Wolf in mei 2024 werd ook € 30.000 vrijgemaakt voor een ‘wolvenconsulent’. Hoewel bij de profielomschrijving dit criteria werd meegegeven: ”Omgaan met risico
belangenverstrengeling”, bleek de nieuwe wolvenconsulent jager, eigenaar jachtplezierreizen, faunabeheerder, territoriumcoördinator wolf en interviewer bij incidenten.

Hij is ook degene die Bram zou vangen, verdoven en zenderen. De provincie geeft in het vergunningdocument aan dat ze de ontheffing voor ”zichzelf” aanvragen, namelijk de faunabeheerder die al bij hen in dienst is: “…wordt een dergelijke vergunning alleen verleend aan een faunabeheereenheid, tenzij de noodzaak ontbreekt voor het verrichten van de activiteiten door tussenkomst van een faunabeheereenheid we zullen dus in het besluit moeten aangeven waarom we het in dit geval aan een ander (onszelf) verlenen.”

Niet alleen Bram werd bijna letterlijk op de korrel genomen, hetzelfde gold voor de moeder van de welpen:

”Ik denk dat het verstandig is om ervan uit te gaan dat het teefje dat betrokken lijkt te zijn bij het laatste incident zich heeft ontwikkeld tot een wolf met probleemgedrag en dat, waarschijnlijk ook voorwaardelijk voor eventueel af te geven afschotvergunning, het verstandig is om voor deze specifieke wolf ook het traject van negatief conditioneren te starten.”

Ambtenaren bespraken bovendien het idee om de wolf bij te voeren om hem op de voerplaats gericht af te schieten. In een van de berichten staat:

“Nog onduidelijk nu ik nadenk over het resultaat van de vergadering: hebben we nu wel/niet besloten tot bijvoeren? Ik mis ook verslagen en besluiten van de overleggen tot nu toe.”

Hoewel een deskundige waarschuwde dat bijvoeren kon leiden tot gewenning en socialisatie, werd de optie niet direct verworpen. Een ambtenaar noteerde:

“Maar was ook een methode om hem gericht te kunnen schieten op de voerplaats, dus was zeker een optie.”

Ook het plaatsen van pootklemmen op het ecoduct werd overwogen. En dat terwijl het ecoduct een van de vluchtroutes was voor de roedel en ook de route uit het militaire gebied was om te jagen. “Als je bijvoorbeeld wolfklemmen zet bij de Treekerwissel waarvan je weet dat de wolven daar regelmatig langsgaan en er geen honden komen.”

Verstrikt in overleg en tunnelvisie

Met Defensie werd na 27 juli 2024 gesproken over oefeningen. De eerste drie weken van augustus zouden er geen oefeningen zijn op het terrein. Ondertussen bleef het landgoed druk uitoefenen op afschot, en de provincie Utrecht steken in overlegstructuren, zenderen en afschotopties van alle volwassen wolven in Utrecht, ook de ouderdieren. De correspondentie uit die maand over vergunningen is omvangrijk.

De provincie Utrecht schrijft ook in een van de vele stukken dat zij Bram willen weren uit het losloopgebied. Terwijl Bram wel door dit hondenlosloopgebied moet lopen om bij de welpen te zijn.

”De openbare veiligheid is erbij gediend, maar is niet de primaire reden (verschil met de aanvraag in Gelderland). We willen negatieve conditionering toepassen omdat de publiekscommunicatie onvoldoende oplevert.”

”Een vangactie in combinatie met verdoven wordt slechts uitgevoerd buiten de door deskundigen aangegeven kwetsbare periode [tussen half april en eind juni], waarin welpen worden geboren en waarin het gedurende langere afwezigheid van één van de ouders direct van invloed kan zijn op hun overleven.”

”Door een wolf te zenderen is het mogelijk om het gedrag van de wolf na een invasieve maatregel te volgen en de effectiviteit van de maatregel te beoordelen. Als uit de zenderdata blijkt dat de wolf zich nog steeds vooral ophoudt in hondenlosloop-gebieden of in de nabijheid van mensen komt, kan worden besloten om aanvullend negatief te conditioneren. Doordat de wolf een zender heeft, is de wolf enerzijds makkelijker te lokaliseren om hem [aanvullend negatief te conditioneren] doordat hij live te volgen is. ”

Nasleep ‘incidenten’

Ook de wolvin, moeder van de welpen, was na de toen nog onbewezen incidenten van 6 en 16 juli 2024 onderwerp van vangen en afschot. Ook al waren de DNA-uitslagen onduidelijk. De focus leek te blijven liggen op symptoombestrijding, zonder zelfs te weten of een wolf uberhaupt iets gedaan had, laat staan dat men wist welke wolf. Het leek alsof ondanks de grote monitoring, het gebied heeft de meeste (live-)camera’s van Nederland, niemand ingreep om de rust rond het nest te bewaken. Pas nadat een meisje van een BSO mogelijk belaagd was door wolven, kwam er rust door het noodbevel.

Het incident met het BSO-meisje dat leidde tot noodbevel

Hoewel het meisje van de BSO volgens deskundigen niet is gebeten en DNA-uitslagen onduidelijk zijn, is ‘gebeten’ wel wat bij mensen is blijven hangen. Niemand weet wat er is gebeurd.

Bijzonder in de nasleep van dit ‘incident’ is dat de rentmeester van het landgoed al op de hoogte was van de DNA-uitslagen van de kleding van het meisje van de BSO en de ouders afschermde. De kleding van het meisje was bovendien 48 uur ‘overal’ geweest, bij de uitslagen staan daarom veel slagen om de arm:

”Naar ik begrijp heeft het incident eergistermorgen plaatsgevonden, wat betekent dat op het moment dat de kleding vandaag rond het middaguur bij ons aankwam al > 48uur gepasseerd was. In principe wordt voor bemonstering van mogelijke wolvenbeten een maximum termijn van 24h na het incident gehanteerd, in verband met afname van de DNA kwaliteit. Kortom, vooraf moet de kans dat de beschikbare monsters nog bruikbaar DNA opleveren als zeer gering worden ingeschat.”

”Mocht de analyse wel een resultaat opleveren, dan betekent dit dat het DNA van de aangetoonde soort in de afgenomen monsters aanwezig was. Wij kunnen niet vaststellen hoe en wanneer dit DNA op de kleding terecht is gekomen. Wij zullen een resultaat ook als zodanig rapporteren; verdere interpretatie daarvan laten wij aan BIJ12/provincie.”

In de openbaar gemaakte WhatsAppgespreken is de vraag of er sprake was van een bijtwond weggelakt. In antwoord op schriftelijke vragen krijgen gedeputeerden geen helderheid over de aard van het incident: ‘forensisch expert heeft verwondingen vastgesteld’ (over de oorzaak wordt niets gezegd), politie heeft onderzoek gedaan en ‘bevindingen gedeeld’ (met wie en wat waren de bevindingen, geen antwoord). Terwijl deze informatie van belang is om het wolvengedrag te duiden.

Na het omverlopen op 31 augustus 2024 van een meisje bij Austerlitz, waarbij de wolf op een hond afging, werd direct ingezet op afschot. Terwijl het incident nog in onderzoek was.

Foto’s: Zoogdiervereniging

Provincieambtenaren schreven op 3 juli 2024:

‘‘Vanuit de bescherming van de soort wolf vragen we een vergunning onder de Omgevingswet aan. De openbare veiligheid is erbij gediend, maar is niet de primaire reden (verschil met de aanvraag in Gelderland). We willen negatieve conditionering toepassen omdat de publiekscommunicatie onvoldoende oplevert. (Dit was de kritiek vanuit Faunabescherming in Gelderland).”

”Als GS niet wil besluiten de SCT in te zetten, weet ik niet wat we moeten doen. Dan ben jij handelingsverlegen en komt afschot van deze wolf dichterbij (mij maakt de uitkomst trouwens echt niet uit, wat moet dat moet. Maar jouw narratief als gedeputeerde moet kloppen. Ik durf hetgeen we gedaan hebben voor alle gremia te verdedigen)”

Zelfs na het noodbevel geen goodwill landgoed

Het privélandgoed Den Treek-Henschoten, dat ligt rond het militaire oefenterrein, leek bij alles de hakken in het zand te zetten en veel energie te steken in het voeren van de media. In de correspondentie wordt, naast frustratie, door het landgoed zelfs voorgesteld om het ecoduct af te sluiten met een wolfwerend raster voor ”Brammetje” provincie-utrecht.nl.

Ook na de afsluiting van het landgoed lijkt er weinig goodwill. Zo schrijft de rentmeester op 26 juli 2024:

”In de krant lees ik dat er in de provinciale wijsheid is besloten een paintballspelletje te organiseren om de wolf bang te maken. Wonderlijk genoeg lees ik ook dat dat op het Landgoed Den Treek Henschoten de bedoeling is. Wellicht is het voortaan in het kader van “samenwerking” even handig dit soort zaken onderling vooraf even af te stemmen. Den Treek Henschoten is namelijk helemaal niet voornemens daaraan mee te werken omdat er geen reële kans bestaat dat een wolf zich binnen 30 m van een paintballschutter zal begeven. Er is immers geenszins sprake van een vast ritme of locatie waar de tamme (probleem) wolf zich begeeft. Alles wijst erop dat dit gewoon een publiciteitsactie van de
Provincie is om te laten zien hoe goed ze bezig zijn maar wederom geen kennis hebben vergaard van de eigenaar en/of beheerders.”

En dat terwijl de rentmeester nu juist steeds van mening was dat de wolf zo gevaarlijk was en afgeschoten moest worden omdat hij steeds binnen de 30 meter van mensen kwam.

BOA’s van het landgoed wilden ook niet meewerken aan handhaving van het noodbevel: “De verstandhouding tussen de groene boa’s van het Schoutenhuis en RUD* Utrecht is niet goed. Het Schoutenhuis wil niet samenwerken met het RUD*.”

*De Regionale Uitvoeringsdienst Utrecht (RUD) verleent vergunningen, houdt toezicht, handhaaft en adviseert voor de provincie Utrecht.

”LET OP
We hebben een zeer moeizame relatie met de rentmeester van Landgoed Den Treek (=locatie van het incident) en hij zoekt regelmatig de pers op.”

Conclusie Wolven in Utrecht

De wolven werden opgejaagd door Defensie en konden geen kant op. De provincie en het landgoed deden niets in preventieve sfeer, maar zette met man en macht in op juridisch onhaalbare oplossingen, zoals afschot en zenderen.

Hebben de provincie Utrecht en het landgoed Den Treek iets geleerd van afgelopen zomer? We gaan het de komende maanden zien.

Boven de roedel blijft tot de dag van vandaag een donkere wolk hangen. Het bizarre plan om de hele roedel te zenderen is nog niet van tafel.

De Zoogdiervereniging adviseerde al in augustus 2024: ”Het is aan te bevelen om voor het volgende seizoen (dat begint in januari) te zorgen voor een rustgebied op de Utrechtse Heuvelrug, los van de militaire oefenterreinen.”

Er is een plan voor betere communicatie. Maar zijn de belangrijkste preventieve maatregelen ook genomen? Zoals rustgebieden, afschalen militaire oefeningen en afschaffen hondenlosloopgebieden rond kerngebieden? Wij hebben afgelopen week welgeteld 1 waarschuwsingsbord voor wolven gezien bij de vele paden onderaan Oefenterrein Leusderheide.

Update 14 maart 2025: aanlijnplicht honden.

Het is een wonder dat de wolven er überhaupt nog zijn. Met dank aan Gerolf Bouwmeester, burgemeester van Leusden. Hij verdient een lintje.

---

Verantwoording

Dit is het derde en laatste redactionele artikel uit de WOO-documenten van 2024. Lees ook artikel 1 en 2:

• BBB-Statenlid Oude Luttikhuis riep Commissaris van de Koning op wet te overtreden bij afschot wolven en welpen
• Eigenaresse van door ‘wolven opgegeten’ dwergpoedel Louie werkt voor Mirjam Sterk

Waarom publiceert Wolven in Utrecht deze drie artikelen? Het team is van mening dat er vorig jaar door de media een vertekend beeld is ontstaan van de wolven van de Utrechtse Heuvelrug. De wolven zijn niet alleen de dupe geweest van de geschetste achtergronden maar ook van de sensationele mediaverhalen. NU.nl is het enige medium dat zo moedig was een mea culpa te plaatsen.

In het artikel De wolven, lees je alle actuele informatie over de roedel en de wolven in de provincie Utrecht.

---

Foto bovenaan het artikel van Natasja Koet: vluchtende wolf Bram met welp