Het territorium

Foto: Bram (GW3237m) mei 2024 Zeist, copyright natuurfotograaf Otje

Waarom voelen wolven zich thuis op de Utrechtse Heuvelrug?

Je zou denken dat de provincie Utrecht een van de dichtstbevolkte provincies is en een wolf zich hier daardoor niet thuis voelt. Voor wolven werkt dat anders. Zij kijken natuurlijk niet naar door mensen gemaakte grenzen en indelingen. De wolven die via de Veluwe zijn gekomen, voelen zich kennelijk thuis in het minder dichtbevolkte gedeelte in de provincie, namelijk op de Utrechtse Heuvelrug.

Een wolf is op zoek naar rust, ruimte, genoeg voedsel en een partner om te paren. In de provincie Utrecht is er genoeg voedsel voor de wolf; er zijn meer dan 3000 reeën, waarvan er elk jaar wel 1000 worden afgeschoten, en genoeg hazen. Dat is wat de wolven in de provincie Utrecht vooral eten. Op de Veluwe staat er ook ander wild op het menu van de wolf, zoals zwijnen en edelherten.

Is de Utrechtse Heuvelrug niet te klein voor de wolf?

Er wordt weleens beweerd dat er niet genoeg prooi is voor de wolf en dat er door de wolf steeds minder reeën worden gezien. Dat is gedeeltelijk waar. Er is wel genoeg prooi voor de wolf, maar de reeën laten zich inderdaad minder zien; zij hebben hun gedrag aangepast aan de wolf. Er worden niet minder reeën gezien omdat er minder zijn.

Ook wordt vaak gezegd dat er In de provincie Utrecht geen ruimte is voor de wolf. Dat is maar hoe je het bekijkt. In en rond de grote steden Utrecht en Amersfoort natuurlijk niet. Maar oostelijk is de provincie veel minder dichtbevolkt en is er genoeg ruimte en rust. De provincie Utrecht heeft, naast heuvels, vlaktes, meertjes en heide, zo’n 18.000 hectare bos. Het bosbeleid van de provincie Utrecht richt zich op meer en gezond bos in 2040. Eigenaren van landbouwgrond die erover denken om minimaal 1,5 hectare landbouwgrond een andere bestemming te geven en om te vormen naar bos, kunnen gebruikmaken van de subsidieregeling ‘Aanleg nieuw bos buiten het Natuurnetwerk Nederland’.

Te klein en te vol voor de wolf? Het is maar hoe je het bekijkt…

De Heuvelrug was nog vrij

Als je kijkt naar de volgende drie opnames van Google Maps, zie je ver uitgezoomd nog de Utrechtse Heuvelrug liggen. Je ziet duidelijk de twee grote Nederlandse natuurgebieden: de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug. Een wolf kijkt of een territorium vrij is, geschikt is om te leven met voldoende voedsel, water en rust en of hij in het gebied een familie kan stichten. Kennelijk voldoen de Veluwe en Utrechtse Heuvelrug daar prima aan.

Een wolventerritorium is het gebied dat een wolvenroedel(familie) bezet en verdedigt. In Nederland varieert de grootte van zo’n territorium meestal tussen 200 en 300 km², afhankelijk van het voedselaanbod en de omgeving. Een wolvenroedel bestaat uit een ouderpaar en hun nakomelingen van verschillende leeftijden. In Nederland zijn roedels meestal 5 tot 9 wolven groot, maar dit aantal kan variëren. Jonge wolven verlaten vaak na één tot twee jaar de roedel om een eigen territorium te zoeken. De Utrechtse Heuvelrug is ongeveer 230 km² groot. Met de andere natuurgebieden eromheen kunnen er waarschijnlijk maximaal twee roedels leven in de provincie.

Militair oefenterrein geschikt voor een nest

Het is dus niet heel verwonderlijk dat wolf GW3237m en wolvin GW4076f in het zeer groene en bosrijke gedeelte van de provincie een territorium kozen en vijf welpen kregen in 2024. Het territorium was nog vrij en loopt ongeveer van Amerongen tot aan het Gooi. Uiteraard gaan wolven over de provinciegrenzen heen. De wolven zijn bijvoorbeeld ook in Scherpenzeel (Gelderland) en Het Gooi (Noord-Holland). Maar de wolven zijn officieel in de provincie Utrecht gevestigd.

Pal onder Amersfoort ligt militair oefenterrein Leusderheide. Het gebeurt vaker dat wolven een militair oefenterrein kiezen voor hun nest, de ‘Den’, de plek om jongen te krijgen en groot te brengen. De roedel van de Utrechtse Heuvelrug kreeg in het voorjaar van 2024 op het oefenterrein welpen. Doordat er aan het begin van de zomer bivakoefeningen waren (waarbij ook geoefend wordt in het bos), werden de ouderdieren met de welpen verstoord en dat leidde tot aardig wat commotie. Dit jaar worden oefeningen aangepast. Het is echter niet bekend of de wolven weer op het militair oefenterrein welpen krijgen in het voorjaar van 2025. Dat kan ook heel goed ergens anders zijn in de provincie.

Gemeentes op en rond de Utrechtse Heuvelrug

De Utrechtse Heuvelrug strekt zich uit over meerdere gemeentes, waaronder:

Utrechtse Heuvelrug
Zeist
Rhenen
Woudenberg
Baarn
Soest
Amersfoort
Leusden

Waar worden wolven het meest gespot?

In de provincie Utrecht was het aantal zichtmeldingen van wolven in 2024 heel hoog. In 2024 heeft het landelijke Wolvenmeldpunt van BIJ12 2264 zekere wolvenwaarnemingen vastgesteld. Het grootste deel (84,9%) van de waarnemingen is bevestigd door wolven die op foto of (wild)camerabeelden zijn vastgelegd (‘wolf gezien’; 2.264 keer). Utrecht toont de grootste stijging van het aantal waarnemingen. In 2024 is er in de provincie 579 keer een wolf gezien. In 2023 was dat nog maar 79 keer!

De meeste waarnemingen komen van:

De Utrechtse Heuvelrug, vooral rond de Kaapse Bossen en Amerongse Berg.
Austerlitz en omgeving, dit zijn drukbezochte hondenlosloopgebieden.
Leersum, met name in de bossen van het Leersumse Veld.
De grensgebieden met Gelderland, waar de Veluwe begint.

Wolven en recreatie: gaat dat wel samen in Utrecht?

Sommigen denken dat er in de provincie Utrecht te veel recreanten zijn en dat er daardoor te weinig ruimte is voor wolven. Maar wolven zijn intelligente dieren met een groot aanpassingsvermogen. Ze kunnen prima samenleven met mensen in hun leefgebied en hebben hun jachtgedrag al eeuwen geleden aangepast: ze jagen voornamelijk ’s nachts.

In het voorjaar en de zomer, wanneer de nachten korter zijn, is de kans groter dat je een wolf overdag tegenkomt. Wolven hebben scherpe zintuigen en weten meestal al lang dat er mensen in de buurt zijn. Soms kijkt een wolf nieuwsgierig vanaf een afstand, of toont een welp onderzoekend gedrag. De ene wolf is nieuwsgieriger dan de andere.

Wat kun je doen bij een ontmoeting?

Bewaar altijd afstand en voer geen wolven.
Houd in een wolventerritorium je hond aan de lijn en kinderen dicht bij je.
Een ontmoeting met een wolf is zeldzaam en verloopt meestal rustig en onverwachts. Geniet ervan!
Wolven zien honden als soortgenoten. Tijdens de paartijd en als er welpen zijn, kan een wolf een hond als concurrent ervaren – ongeacht de grootte van de hond. Zorg ervoor dat een wolf zich niet in het nauw gedreven voelt.

Respecteer de natuur
Of je nu wandelt, fietst, paardrijdt of mountainbiket: besef dat je te gast bent in de natuur.

Blijf op de paden en respecteer rustgebieden.
Laat geen voedsel achter.
Volg de richtlijnen voor het wolvengebied.
Word je gevolgd door een wolf? Geef hem ruimte, maak je aanwezigheid kenbaar en ren niet weg.
Ben je te paard? Draai je paard om zodat hij de wolf kan zien en stap af, zodat de wolf begrijpt dat er een mens bij het paard hoort.

Raadpleeg ook geregeld de actuele informatie van de gemeente waar je bent. Vind je het toch spannend? Ga dan met anderen op pad en kies voor drukkere momenten overdag.

Zo kan iedereen genieten van de prachtige natuur in Utrecht, ook in het wolventerritorium.

Hoe de heuvelrug ontstond en wilde dieren verdwenen

In deze prachtige korte reportage van Regio TV De Bilt vertelt Frans Vera, ecoloog en natuurbeschermer, hoe de Utrechtse Heuvelrug er in het verleden heeft uitgezien. Dat was de tijd dat de wolf en prooidieren het landschap bepaalden. Kijktip!