Foto: Copyright Ramon van Bentum

UTRECHT – Door alle (sociale) media aandacht rond wolven Bram en Hubertus, en de berichten van de antiwolf beweging, ontstaat de indruk dat wolven steeds brutaler worden of dichterbij komen. Niets is minder waar, zo blijkt uit recent onderzoek. Ook als ze wennen aan mensen, blijft 99,9 % van de wolven schuw. ”Sterk gehabitueerde en brutale wolven zijn zeldzaam. In de meeste gevallen is hun gedrag het gevolg van menselijke invloeden. Preventie – door het tijdig verwijderen van attractanten en goede publieksvoorlichting – is de meest effectieve manier om risicovolle situaties te voorkomen.” Een overzicht van de belangrijkste bevindingen door Wolfskracht.

In het recent verschenen rapport “Bold wolf behaviour: definitions and analysis of reported past cases across Europe” van Frýbová et al. (2025) staan de bevindingen van sterk gehabitueerde en/of brutale wolven in heel Europa. Het rapport geeft een helder overzicht van hoe vaak dergelijk gedrag voorkomt, onder welke omstandigheden en welke factoren daarbij een rol spelen.

Note Wolven in Utrecht: Het Engels woord ‘bold’ heeft niet een goede Nederlandse vertaling. Bold kan betekenen: stoutmoedig, gedurfd, brutaal of vrijpostig.

In de publieke perceptie worden ontmoetingen niet altijd neutraal beoordeeld. In veel gevallen worden ze gezien als problematisch of bedreigend, zelfs als het gedrag van de wolf niet afwijkt van normaal gedrag. De publieke perceptie wordt mede beïnvloed door de manier waarop over wolven wordt bericht in (sociale) media, waar incidenten vaak meer aandacht krijgen dan feitelijke context.

Enkele kernpunten uit het onderzoek zijn:

• Er werden 20 gevallen vastgesteld van wolven die als brutaal en/of gehabitueerd werden geclassificeerd in Europa in de periode 2012–2022.
• Zes gevallen kwamen uit Italië, 6 uit Duitsland, 3 uit Griekenland, 2 uit Polen, 1 uit Tsjechië en 1 uit Nederland.
• In 85% van de gevallen waren er attractanten (iets wat dieren aantrekt) aanwezig (zoals afval, etensresten, hondenvoer of honden). In de overige gevallen konden attractanten niet worden uitgesloten, al waren er sterke vermoedens.
• Slechts in één geval werden de attractanten daadwerkelijk verwijderd – wat laat zien dat het op dit punt nog niet goed gaat.
• Alle 6 bijtincidenten hadden betrekking op wolven die afkomstig waren uit gevangenschap of sterk voedsel-geconditioneerd waren.
• Het is goed om deze cijfers in perspectief te plaatsen: 20 gevallen van wolven die als brutaal werden geclassificeerd in Europa in de periode 2012–2022, terwijl het aantal wolven in Europa groeide tot circa 23.000 dieren. Dat is slechts 0,09% van alle wolven – brutale wolven zijn dus uitzonderlijk zeldzaam. De media doet vaak vermoeden dat Europa overspoeld wordt door brutale wolven, maar dat beeld klopt niet.

De media doet vaak vermoeden dat Europa overspoeld wordt door brutale wolven, maar dat beeld klopt niet

Perceptie van het publiek klopt niet

De afgelopen decennia heeft de wolf (Canis lupus) zich opmerkelijk hersteld in Europa. Dankzij strikte wettelijke bescherming, veranderingen in landgebruik en toenemende maatschappelijke tolerantie heeft de soort zich opnieuw gevestigd in veel regio’s waar hij eeuwenlang ontbrak.

Deze terugkeer brengt ecologische voordelen met zich mee, maar leidt ook tot een toename van contactmomenten tussen mens en wolf – een logisch gevolg van het feit dat wolven zich aanpassen aan sterk door mensen beïnvloede landschappen.

In de publieke perceptie worden zulke ontmoetingen echter niet altijd neutraal beoordeeld. In veel gevallen worden ze gezien als problematisch of bedreigend, zelfs als het gedrag van de wolf niet afwijkt van normaal gedrag. De publieke perceptie wordt mede beïnvloed door de manier waarop over wolven wordt bericht in (sociale) media, waar incidenten vaak meer aandacht krijgen dan feitelijke context.

Wolf op korte afstand zien, is niet per se zorgelijk

Wetenschappelijk gezien blijven feitelijke gevallen van gevaarlijk gedrag richting mensen uiterst zeldzaam in Europa. Historische en recente analyses tonen aan dat aanvallen vrijwel uitsluitend plaatsvinden bij wolven die aan rabiës lijden, of in uitzonderlijke situaties waarin menselijke handelingen een rol hebben gespeeld, zoals intensieve voedselconditionering of het houden van wolven in gevangenschap.

Toch groeit met de uitbreiding van het leefgebied ook de kans dat mensen wolven zien of op korte afstand ontmoeten. Zulke observaties kunnen leiden tot onrust of verkeerd geïnterpreteerde meldingen, vooral in regio’s waar de wolf pas recent is teruggekeerd.

Om op feitelijke en proportionele wijze te kunnen reageren, is het volgens de auteurs noodzakelijk om duidelijke definities te hanteren van begrippen als habituatie en bold behaviour, zodat onderscheid gemaakt kan worden tussen onschuldige gewenning en gedrag dat daadwerkelijk risico’s inhoudt.

Sterke habituatie en brutaal (bold) gedrag:

De kern van het rapport is het onderscheid tussen habituatie, sterke habituatie en bold gedrag.

Habituatie:

Habituatie is een normaal biologisch proces, waarbij een dier geleidelijk ophoudt te reageren op een herhaalde stimulus die geen directe consequenties heeft. In dit geval gaat het om herhaalde blootstelling aan menselijke aanwezigheid of activiteit.

Wolven die leven in cultuurlandschappen worden onvermijdelijk blootgesteld aan menselijke signalen: wegen, voertuigen, landbouw, recreatie, geuren en geluiden.

Een zekere mate van gewenning is dus niet afwijkend of ongezond gedrag, maar een noodzakelijke aanpassing om in zo’n omgeving te kunnen functioneren.

Habituatie wordt pas problematisch wanneer ze gepaard gaat met positieve conditionering – wanneer de wolf leert dat de aanwezigheid van mensen voordelen biedt, bijvoorbeeld voedsel. In dat geval kan de natuurlijke schuwheid afnemen tot een niveau waarop het dier mensen niet langer ontwijkt.

Sterke habituatie:

De auteurs definiëren sterke habituatie als:

“Een situatie waarin een wolf mensen (herkenbaar als mensen) herhaaldelijk toelaat om tot op korte afstand te naderen, zonder zich terug te trekken.”

De grenswaarde voor “korte afstand” is vastgesteld op 30 meter.

Dat is beduidend minder dan de gemiddelde vluchtafstand van wilde wolven (vaak tussen de 100 en 200 meter). Wanneer een wolf herhaaldelijk mensen binnen deze afstand duldt, wordt dat beschouwd als sterke habituatie.

Dergelijke wolven tonen doorgaans geen agressie en benaderen mensen zelf niet actief. Ze lijken echter niet langer alert op menselijke nabijheid. Zulke gedragingen komen het vaakst voor bij jonge of nieuwsgierige dieren, of in gebieden waar mensen of voedselbronnen regelmatig aanwezig zijn.

Brutaal (bold) gedrag:

Bold behaviour of brutaal gedrag gaat een stap verder.

Het wordt gedefinieerd als:

”Een wolf die mensen, herkenbaar als mensen, herhaaldelijk zelf benadert tot op een afstand van 30 meter of minder.”

Ook hier is herhaling doorslaggevend.

Een wolf die één keer dicht langs een wandelaar loopt of per toeval in de nabijheid komt, valt hier niet onder.

Bold gedrag vertegenwoordigt het uiterste eind van een continuüm dat begint bij gewone gewenning. Het ontstaat zelden spontaan, maar vrijwel altijd na een periode van sterke habituatie, vaak in combinatie met voedselconditionering.

De auteurs merken op dat bij vrijwel alle bekende gevallen van niet-rabide wolvenbeten in Europa (2002–2020) sprake was van langdurige gewenning en herhaald verblijf nabij menselijke voedselbronnen.

De grens van 30 meter is niet willekeurig:

Die afstand is gekozen omdat wolven daaronder normaliter een duidelijke vluchtreactie tonen, en omdat aversieve middelen (zoals rubberkogels of paintballs) binnen dat bereik effectief kunnen worden toegepast.

Verzamelde gevallen (2012-2022)

Binnen het LIFE WILD WOLF-project werd gedurende tien jaar informatie verzameld over mens-wolf ontmoetingen in Europa.

De onderzoekers verzamelden meldingen uit acht projectlanden (Kroatië, Tsjechië, Duitsland, Griekenland, Italië, Portugal, Slovenië en Zweden) en aanvullende bijdragen uit andere regio’s, waaronder Nederland en Polen.

Na selectie bleven 20 goed gedocumenteerde gevallen over die voldeden aan de criteria voor sterke habituatie of bold gedrag.

Deze kwamen uit zes landen:

Italië (6)
Duitsland (6)
Griekenland (3)
Polen (2)
Tsjechië (1)
Nederland (1)

Van deze twintig gevallen betrof één wolf sterke habituatie (liet mensen naderen) en negentien gevallen bold gedrag (benaderde mensen zelf).

Overzicht van de gerapporteerde gevallen

De geanalyseerde wolven vertoonden grotendeels vergelijkbare patronen:

• Individueel gedrag: in 75% van de gevallen ging het om één enkel dier, niet om een roedel.
• Leeftijd: in 87% betrof het jonge dieren (jaarlingen of welpen).
• Geslacht: mannetjes en vrouwtjes kwamen in gelijke mate voor.
• Tijdstip: 90% van de ontmoetingen vond overdag plaats.
• Duur: de gemiddelde duur van de gevallen was ongeveer 5 maanden (variërend van 3 dagen tot ruim 400 dagen)

Gezondheid en herkomst

Twee wolven bleken in slechte lichamelijke conditie te verkeren:

• Een Duitse wolf had schurft, vermoedelijk hondenziekte (Canine Distemper Virus) en rugletsel.
• Een Poolse wolf had een afwijking aan de milt die jagen bemoeilijkte.

Daarnaast waren er twee wolven die eerder in gevangenschap waren gehouden:

• De Tsjechische wolf vertoonde sporen van een halsband en antistoffen tegen rabiës, wat wijst op vaccinatie in gevangenschap.
• Een tweede Poolse wolf had vermoedelijk eenzelfde herkomst.

Er is geen enkel geval vastgesteld van een gezonde, wildlevende wolf die spontaan agressief gedrag vertoonde tegenover mensen

Aanwezigheid van attractanten

In 85% van alle gevallen (17 van de 20) werden attractanten vastgesteld of sterk vermoed. De belangrijkste categorieën waren:

• Voedselbronnen (afval, hondenvoer, etensresten) – 12 gevallen;
• Honden – 11 gevallen, vaak loslopend of in de nabijheid van mensen;
• Objecten zoals gereedschap of materiaal van boswerkers – 1 geval.

Slechts in één geval (Italië, IT_06) werden de attractanten daadwerkelijk verwijderd; het afwijkende gedrag stopte daarna onmiddellijk.

In circa 70% van de situaties naderden wolven mensen tot ongeveer 5 meter, en in 20% van de gevallen kwam het tot fysiek contact.

Alle zes geregistreerde bijtincidenten betroffen wolven die of eerder in gevangenschap waren gehouden, of sterk voedselgeconditioneerd waren.

Er is geen enkel geval vastgesteld van een gezonde, wildlevende wolf die spontaan agressief gedrag vertoonde tegenover mensen.

De meeste meldingen waren afkomstig uit nieuwe kolonisatiegebieden, waar de wolf pas recent is teruggekeerd. Daar spelen gebrek aan kennis, verkeerde interpretaties en niet-uniforme definities een rol in de manier waarop gedrag wordt beoordeeld.

Ruimtelijke context

85% van de gevallen deed zich voor in recent gekoloniseerde gebieden, waar de wolf pas na 2012 was teruggekeerd. Slechts drie gevallen kwamen uit historische leefgebieden (van vóór 1970). Ongeveer 30% van de gevallen vond plaats in Italië, 45% in Centraal-Europa en 25% in Griekenland en de Karpaten.

De auteurs vonden geen aanwijzingen voor een structurele toename van bold gedrag door de jaren heen.

De definities zijn bewust antropocentrisch opgesteld, omdat ze bedoeld zijn om de menselijke veiligheid te dienen en niet om een ethisch of moreel oordeel te vellen over het gedrag van wolven.

De auteurs van het rapport benadrukken dat een enkel incident van habituatie of bold gedrag geen onmiddellijke ingreep rechtvaardigt. Van belang is of het gedrag zich herhaaldelijk voordoet over een langere periode. Gemiddeld hielden zulke situaties in hun onderzoek vijf maanden aan. Daarom adviseren zij om het gedrag eerst te blijven volgen en pas in te grijpen wanneer zich een duidelijk herhaald patroon aftekent.

De onderzoekers wijzen erop dat de frequentie van bold gedrag zeer laag is in verhouding tot de Europese wolvenpopulatie. In de periode 2012–2022 werden slechts 20 goed gedocumenteerde gevallen gevonden (gemiddeld twee per jaar), terwijl de populatie in diezelfde periode groeide van 12.000 tot circa 23.000 dieren.

Wel stellen ze vast dat de meeste meldingen afkomstig waren uit nieuwe kolonisatiegebieden, waar de wolf pas recent is teruggekeerd. Daar spelen gebrek aan kennis, verkeerde interpretaties en niet-uniforme definities een rol in de manier waarop gedrag wordt beoordeeld.

Om dit te verbeteren adviseren de auteurs:

• Een geharmoniseerde definitie van habituatie en bold gedrag voor heel Europa.
• Gestandaardiseerde protocollen voor dataverzameling en beoordeling.
• Systematische opvolging van meldingen, zodat vroegtijdig kan worden ingegrepen als dat nodig is.
• Publieke voorlichting over wat normaal wolvengedrag is, om onnodige angst te voorkomen.
• Belangrijke bevindingen over oorzaken en preventie.
• De analyse laat zien dat de meeste gevallen van sterke habituatie of bold gedrag het directe gevolg zijn van menselijk handelen.

Uit de twintig onderzochte casussen blijkt dat:

• In 55% van de gevallen voedsel de belangrijkste attractant was (afval, voer of etensresten).
• In 70% de aanwezigheid van honden een rol speelde.
• Enkele wolven eerder in gevangenschap waren gehouden.
• En slechts in één geval de attractanten volledig werden verwijderd – waarna het afwijkende gedrag onmiddellijk stopte.

De onderzoekers benadrukken dat preventie effectiever is dan ingrijpen achteraf. Zij dringen aan op:

• Het direct verwijderen van attractanten zodra een wolf herhaaldelijk nabij mensen wordt waargenomen.
• Duidelijke en snelle communicatie met het publiek om misverstanden te voorkomen.
• Gerichte interventie (zie uitleg einde artikel) alleen wanneer herhaald gedrag daadwerkelijk wordt vastgesteld.

Daarnaast wijzen zij erop dat gevallen waarbij honden betrokken zijn, complexer en moeilijker te voorkomen zijn dan situaties waarin voedsel de oorzaak is.

Het rapport besluit:

‘‘Sterk gehabitueerde en brutale wolven zijn zeldzaam. In de meeste gevallen is hun gedrag het gevolg van menselijke invloeden. Preventie – door het tijdig verwijderen van attractanten en goede publieksvoorlichting – is de meest effectieve manier om risicovolle situaties te voorkomen.”

Informatie

Deze Nederlandse samenvatting is opgesteld door WolfsKracht en gepubliceerd op Facebook, op basis van het rapport:

Frýbová, S., Fazzi, P., Kutal, M., López-Bao, J.V., Reinhardt, I., … Salvatori, V. (2025). Bold wolf behaviour: definitions and analysis of reported past cases across Europe. Report for LIFE WILD WOLF project LIFE21 NAT-IT-101074417, Task 2.1, in collaboration with the IUCN Large Carnivore Initiative for Europe (LCIE). Istituto di Ecologia Applicata.

In het rapport staan verschillende situaties uitgebreid beschreven.

Het volledige Engelstalige rapport is te downloaden via: Large Carnivore Initiative for Europe of New report now available online on bold wolf behaviour across Europe — Life Wild Wolf.

Ook interessant is:

Read about bold wolf behaviour across Europe – definitions, real case analysis, and insights for better human-wolf coexistence.

---

Wolf Bram moet gevoerd zijn: wolven zijn doodsbang voor mensen

Drie jaar wolven in Utrecht: wordt de roedel van wolf Bram beschermd of de dood ingejaagd?